Tekst: Sander Grip
In het boek No Birth No Death geven fotograaf Maarten Schets en kunstenaar Gam Klutier beiden hun visie op de natuurlijke wereld om ons heen. Het kijkboek voelt als een monumentaal kunstproject dat de kijker niks wil opdringen. Blader het door, ga van voor naar achter en terug, open soms eens een pagina en droom weg bij de intense schoonheid van de aarde. Schets en Klutier geven elk hun visie op het bijzondere boek dat uitkomt in een bijzondere tijd. Astronaut André Kuipers, die het voorwoord en daarmee de enige tekst voor het boek schreef, verknoopt deze visies tot de gedachte dat de mens onderdeel is van het grootst denkbare geheel: ons universum.
Het eeuwig voortdurende leven
Fotograaf Maarten Schets is gefascineerd door de vitaliteit, schoonheid en kracht van de natuur. Iets wat hij probeert vast te leggen in zijn werk: “De natuur boezemt mij ontzettend veel ontzag in. Ik zie in bijvoorbeeld sneeuw en ijs dat het leven altijd doorgaat. Het verandert van vorm en het past zich aan, maar het gaat altijd door. Of wij er nou wel of niet zijn. Kijk in een plas of in een blokje bevroren rivier, kijk je naar wolken of bergkammen. Overal ontdek je leven.
Ook in het werk van kunstenaar Gam Klutier zie ik dat leven terug. Hij tekent geen lijnen, maar hij zet bewegingen op papier. Bewegingen waarin ik dat eeuwig voortdurende leven terugzie. Als je hem ziet werken, lijken die beelden uit zijn vingers te stromen. Die vitaliteit vond ik terug tijdens mijn reizen in Nepal en IJsland; overal is leven, zelfs als iets niet beweegt, weet je dat er leven is.”
Tik op de neus
“Als ik in de natuur sta, voel ik dat zij maar even hoeft te grommen en dan zijn wij verloren. Dat is de levenskracht om ons heen en die geeft me een euforisch gevoel: uit de natuur komen wij voort en tot die natuur keren wij terug. Die natuur was er voor onze geboorte en zal er na onze dood zijn. Kijk dan eens naar corona: het virus geeft ons een tik op de neus en doet ons beseffen dat we kwetsbaar zijn. Een wereld zonder mensen vond ik altijd volkomen onvoorstelbaar, tot deze gezondheidscrisis. Ik zie dat wij er ooit niet meer zullen zijn, maar dat de wereld dan gewoon door blijft gaan. Daarom brengen Gam en ik het boek nu ook uit. Ons boek staat voor mij voor de wereld voor ons en na ons. De wereld zoals die ís en zoals die er altijd zal zijn.”
“Mijn foto’s en de tekeningen van Gam gaan een dialoog aan met elkaar, versterken elkaars vitaliteit.”
Continuïteit
“Mijn foto’s en de tekeningen van Gam gaan een dialoog aan met elkaar, versterken elkaars vitaliteit. Wij zoeken allebei naar patronen en de patronen in zijn werk zie ik terug in mijn foto’s. Overal zie ik schimmen van leven, van wezens. Soms rudimentair en nauwelijks tastbaar, soms bijna uitgesproken transformerend. Tegelijk gaat mijn geest op zoek naar herkenbare vormen en patronen. En die staan voor de continuïteit van het leven, want ze zijn herkenbaar omdat ze steeds weer terugkeren in de wereld om ons heen.
Dat brengt me terug bij het leven zelf: wie getroffen wordt door de schoonheid en de kracht ervan, zal beseffen hoe kwetsbaar dat leven is en, hoop ik, beseffen dat we er voorzichtig mee moeten doen. Ik ben dat zelf mede gaan beseffen door de foto’s die André Kuipers vanuit de ruimte gemaakt heeft. Je ziet hoe toevallig het leven is. Wat ik ook zag: dat die hele wereld in die onmetelijke ruimte op abstracte manier gelijk is aan de blik op iets microscopisch kleins op aarde. Je kunt een sterrenstelsel zien in een ijskristal. Hoe dichtbij of veraf je ook kijkt, je ziet de universele schoonheid van het leven op alle schaalniveaus. De close-up van de nerven van een blad lijkt identiek aan een rivierdelta op een foto uit de ruimte. Het mooie is, het werk van Gam heeft die vervreemdende dimensies ook. Het zijn soms schilderijen van 36 meter lang, soms zijn het krabbels op een A4’tje.
Met die perspectieven spelen we ook in No Birth No Death. Je ziet niet of het beeld waar je naar kijkt groot is of klein, of je veraf staat of dichtbij. Hierin ligt onze boodschap: het leven verandert constant, er is geen vast begin en geen vastomlijnd einde.”
Balans tussen monumentale kracht en fragiliteit
“De mens is meer dan zijn vergankelijke lichaam”, stelt kunstenaar Gam Klutier vanuit Peru, waar hij al decennia woont. “Mijn eerste uitgangspunt, toen fotograaf Maarten Schets en ik spraken over dit boek, was tekeningen van de natuur versus tekeningen van de mens. Ik voelde al snel dat Maarten liever de kracht en schoonheid van de natuur, het bovenmenselijke ervan, centraal wilde stellen. Dat willen we inzichtelijk maken, maar zintuigen bieden ons slechts een beperkte waarneming. Zaken als intuïtie en bewustzijn, die zich in de natuur manifesteren, kunnen we wel ervaren maar lastig uiten. In kunst kunnen we dat wél. In kunst verbinden we ons tijdelijke bestaan met het tijdloze van de natuur. Het sterke van No Birth No Death is dat de tekeningen en fotografie elkaar aanvullen. Zij stralen soms gelijkheid uit, soms een contrast en soms zelfs harmonie. Met zijn editing heeft Maarten een prachtige balans in het boek gevonden tussen de monumentale kracht van de aarde en de fragiliteit van de mens.”
”Er moest in onze ogen geen leidraad komen voor de kijker; geen invalshoeken hoe het boek te zien of te ervaren.”
Een visueel gedicht
“Die balans wilden we niet verstoren, dus hebben we een kijkboek gemaakt zonder tekst. Er moest in onze ogen geen leidraad komen voor de kijker; geen invalshoeken hoe het boek te zien of te ervaren. De beelden spreken voor zich en tegelijk zijn de beelden en de samenhang daartussen voor iedere kijker een eigen beleving met een eigen interpretatie. Ook de natuur beleeft iedereen anders, op zijn of haar eigen manier. Dat komt terug in het boek door het pure van alleen beeld en tekeningen die de dialoog aangaan. We geven iedereen de gelegenheid zelf te spelen met wat hij of zij ziet. Voor mij is dat gelijk aan het plezier dat je voelt als je naar buiten gaat en ontdekt. Ontdekt zonder vooroordelen, zonder routines of herhalingen.
Ook voor ons was dit boek een creatief spel. We hebben een stap in het onbekende gezet en zijn op zoek gegaan naar de inspirerende wisselwerking tussen foto’s en tekeningen om de kracht van beide te onderstrepen. Voor mij is het eindresultaat een visueel gedicht, waarin je de hunkering proeft naar het onbekende, gefascineerd door de aardse werkelijkheid.”
Een levende cel met een dun membraan
Astronaut André Kuipers verbond zich aan No Birth No Death met een voorwoord. Hij herkent zich in het werk van fotograaf Maarten Schets en kunstenaar Gam Klutier, doordat hun foto’s en tekeningen de universele kringloop weerspiegelen: “Leven en dood zijn innig verbonden en vormen een continue kringloop van materie in het universum. Alles heeft een begin en een eind. Dat wisselt elkaar af; alle atomen hebben ooit iets anders gevormd. Atomen in mijn lichaam waren ooit sterrenstof en ooit een dinosaurus, waterval of bergketen. Wij zijn een onlosmakelijk deel van de kosmos en de kringloop in die kosmos vind je in alles terug. In planten en dieren, maar ook in water en ijs, in bergmassieven en landmassa’s.
Vanuit de ruimte zag ik de aarde als grote, levende cel met een dun membraan. Het is tien kilometer atmosfeer en tien kilometer water; daarin bevindt zich alle leven dat wij kennen. We zijn omringd door een ons vijandige omgeving van kou, stralingen en onmetelijke leegte. Voor zover wij weten zijn alle andere planeten ongenaakbaar, maar wij hebben dat ene kleine plekje dat ons welgezind is en ons beschermt.”
Overal ontstaat leven
“Ik zie deze elementen terug in de fotografie van Maarten: dimensies in zijn werk vervagen en laten je achter met je eigen interpretatie van wat je ziet: details van een korstmos, brok ijs of grillige bergkam? Je ziet geen menselijke interventie, en toch voel je leven. Hoe onwelkom plekken soms ook lijken, het leven ontstaat overal, het klampt het zich vast en blijft.
Ik vind dit een geruststellende gedachte. Ik zal er straks niet meer zijn, maar de deeltjes in mij zullen andere combinaties aangaan en iets anders vormen. Zo bekeken gaan we niet écht dood, maar zijn we onderdeel van dat grotere geheel en blijven onderdeel van de kringloop. Individueel verdwijnen wij wel, zelfs de mensheid zal ooit verdwijnen. Of dat een verschrikkelijk idee is? Ik houd me vast aan die zin uit Monty Python’s Life of Brian: ‘You come from nothing, you go to nothing. So wat do you loose? Nothing.’ Door dat besef kan ik de angst loslaten dat ik er straks niet meer bent en echt genieten van de schoonheid om me heen.”
”Ik zag de aarde; die prachtige, majestueuze en tere bol. Dat gaf een kosmisch gevoel én het besef dat we onderdeel zijn van iets groters.”
Onherroepelijk besef
“Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik de aarde op unieke wijze heb mogen zien. Als ik uit het raam van mijn keuken kijk, lijkt de aarde plat en de lucht oneindig. Maar ik heb gezíen dat ik op een bol woon. Ik zag de aarde; die prachtige, majestueuze en tere bol. Dat gaf een kosmisch gevoel én het besef dat we onderdeel zijn van iets groters.
Vanuit de ruimte, met wat ze het overview effect noemen, schrompelt de aarde ineen tot iets dat heel kwetsbaar is. Net zo fragiel als de korstmossen op een rotswand. Dan komt het besef onherroepelijk binnen: we moeten hier zuinig op zijn. We kunnen niet eventjes ergens anders heen. Wij zitten in dit schuitje en we moeten het doen met de beperkte voorraden die het herbergt.
Het International Space Station maakt in anderhalf uur een wending rond de aarde. Ik zag oneindige hoeveelheden zout water en woestijnen. De vruchtbare delen zijn maar klein. Daar bevinden wij ons met onze pietluttige ruzietjes en oorlogen. Maar weet je, we zitten met elkaar opgescheept en hebben het er maar mee te doen. Daar moeten we best wat vaker bij stilstaan.”
No Birth No Death
- Te bestellen via www.kyosei.nl
- € 39,95
- Engels
- 272 pagina’s
- Hardcover
- 225 x 305 mm
- ISBN 978-90-829483-1-8
De winkelwagen is leeg.